Σε πολύ περίοπτη θέση, στο γραφείο του στη Χαλέπα, ακριβώς απέναντι από το σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου όπου, χάρη σε αυτόν, λειτουργεί εδώ και λίγα χρόνια ένα πλούσιο μουσείο αφιερωμένο στην κληρονομιά του μεγάλου Κρητικού, ο Νικόλαος Παπαδάκης είχε αναρτήσει μια μεγεθυμένη μαυρόασπρη φωτογραφία ενός περιστατικού της νεότερης ιστορίας μας, που οι περισσότεροι αγνοούν ή θέλουν να ξεχάσουν: την απώθηση από τη χωροφυλακή, με προτεταμένες τις κάννες των όπλων, των κρητών βουλευτών από τον περίβολο της Παλαιάς Βουλής, στην οδό Σταδίου, το πρωί της 19ης Μαΐου 1912. Οι τελευταίοι επιχειρούσαν για δεύτερη φορά να εκβιάσουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, ορκιζόμενοι βουλευτές, μαζί με τους νεοεκλεγμένους ελλαδικούς συναδέλφους τους. Ενέργεια που, κατά πάσα βεβαιότητα, θα εκμεταλλευόταν η Τουρκία, για να κηρύξει πόλεμο κατά της Ελλάδας, σε μια περίοδο που, κατά τον Βενιζέλο, η χώρα μας ήταν ακόμη ανέτοιμη για αυτό.
Τη βίαιη απώθηση είχε διατάξει ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ύστερα από μια δραματική συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου του και παρά τις αντιρρήσεις δύο κορυφαίων υπουργών του: του Νικολάου Δημητρακόπουλου και του Εμμανουήλ Ρέπουλη.
Στη δίτομη βιογραφία που αφιέρωσε στον Βενιζέλο, ο Νικόλαος Παπαδάκης (Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, Εστία, 2017, «Καθημερινή», 2020) διηγείται το περιστατικό αυτό σαν να επρόκειτο για αστυνομική ιστορία: τους κρήτες βουλευτές συνόδευαν χιλιάδες πολίτες με ζητωκραυγές υπέρ της ένωσης και συνθήματα κατά του Βενιζέλου. Και όταν ένας από αυτούς, ο Μιχαήλ Δασκαλάκης, κατάφερε να εισέλθει στο Κοινοβούλιο λαθραία και να ορκιστεί, ο Βενιζέλος ζήτησε να προσαχθεί ενώπιόν του: «Ορκίσθηκα, κύριε Πρόεδρε!» του είπε. Και ο Βενιζέλος τού απάντησε: «Είσθε απλός ιδιώτης, κύριε!». Και, συμπληρώνει ο Παπαδάκης, για να μην πλανάται καμιά αμφιβολία, διέταξε τη σύλληψη και την απομόνωσή του στη βιβλιοθήκη της Βουλής.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι μεταξύ των κρητών βουλευτών που απωθήθηκαν εκείνο το πρωί περιλαμβάνονταν ασφαλώς και αρκετοί συναγωνιστές του από τα χρόνια του Θέρισου και των άλλων εξεγέρσεων στην Κρήτη, θα αντιληφθεί πόσο επώδυνη ήταν η απόφασή του αυτή. Ομως, σημειώνει ο Παπαδάκης, «η Κρήτη, η οποία στο κάτω κάτω της γραφής είχε κερδίσει την ελευθερία της, όφειλε να περιμένει». Τον Μάιο του 1912 «η Μακεδονία και οι άλλες αλύτρωτες περιοχές κινδύνευαν πολύ περισσότερο».
Η αποδοκιμασία της εξέγερσης των Κυπρίων υπέρ της ένωσης τον Οκτώβριο του 1931 ήταν το δεύτερο περιστατικό εναντίωσης του Βενιζέλου προς τη λαϊκή κραυγή και άρεσε στον Παπαδάκη να επικαλείται. Ο Βενιζέλος είχε τότε ταχθεί υπέρ της αποδοχής των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων που πρότεινε η βρετανική αποικιακή διοίκηση, αλλά οι αδιάλλακτοι, υποστηρικτές της Ενωσης, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Κυρηνείας Μακάριο, είχαν επικρατήσει.
Αλλα παραδείγματα, τολμηρής πολιτικής, που δεν λογάριαζε το πολιτικό κόστος αν πίστευε ότι ο λαός είχε παρασυρθεί από δημαγωγούς, ήταν βέβαια η αποδοχή από τον Βενιζέλο της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών στη Λωζάννη, το 1923, μέτρο χωρίς προηγούμενο στο συμβατικό διεθνές δίκαιο, και η υπογραφή του Συμφώνου Ελληνοτουρκικής Φιλίας, το 1930. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Βενιζέλος πίστευε ότι πράττει το σωστό. Ενα τελευταίο παράδειγμα, λιγότερο γνωστό, ήταν η έκκλησή του προς τους Ελληνες του Μοναστηρίου, τον Νοέμβριο του 1912, να δεχθούν την κυριαρχία του «φίλου και συμμάχου σερβικού κράτους», ο στρατός του οποίου είχε μόλις απελευθερώσει τη μακεδονική αυτή πόλη, όπου η ελληνική παρουσία δεν ήταν μόνο πολυπληθής αλλά και ανθηρότατη.
Αυτή ακριβώς η τόλμη του να αντιστέκεσαι στις λαϊκές αξιώσεις, ακόμη και όταν αυτές είναι πάνδημες και δίκαιες, ήταν για τον Παπαδάκη το αλάνθαστο κριτήριο για την αξιολόγηση των πολιτευομένων, ήταν γι’ αυτόν η ασφαλέστερη ένδειξη για το αν έχουμε να κάνουμε με homme d’ État ή με συνήθη πολιτικάντη. Και τούτο, όχι εξαιτίας της τάχα ηθικής ανωτερότητας του τολμούντος, αλλά για λόγους Realpolitik. Θυσία λοιπόν του άμεσου πολιτικού οφέλους χάριν του μακροπρόθεσμου κέρδους, όταν σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις αυτό επιβάλλουν οι συσχετισμοί και οι περιστάσεις. Με αυτή την έννοια, ο Παπαδάκης ήταν οπαδός όχι μόνο του Πλάτωνα, αλλά και του Μακιαβέλι.
Θέλω όμως να αναφερθώ και σε ένα άλλο σπάνιο προσόν του Παπαδάκη, που το ξέρουν πολύ καλά όσοι είχαν την ευκαιρία να συνεργαστούν μαζί του στο Ιδρυμα Βενιζέλου. Παρά το αυστηρό και εκ πρώτης όψεως απροσπέλαστο παρουσιαστικό του, ήταν διαλλακτικός και, προπάντων, ανοιχτός και προς την αντίθετη άποψη. Αρκεί αυτή να ήταν καλά θεμελιωμένη. Βρέθηκε, έτσι, να στεγάζει ερευνητικά προγράμματα και εργασίες που κάθε άλλο παρά ήταν βέβαιο ότι θα κατέληγαν σε μονοσήμαντα θετικά συμπεράσματα υπέρ του «ήρωά» του. Τουναντίον τον εκνεύριζαν οι επιπόλαιες κρίσεις, που δεν στηρίζονται σε σοβαρά τεκμήρια.
Μια αγνοημένη, τέλος, πτυχή της προσωπικότητας του Παπαδάκη ήταν η αγωνιστικότητά του. Μόλις και μετά βίας κατάφερα να του εκμαιεύσω προ ετών τη συμμετοχή του στον αντιδικτατορικό αγώνα, στο πλαίσιο της Φοιτητικής Ενωσης Κρητών, με τη μεγάλη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου στο Σπόρτιγκ, τον Μάιο του 1972, να αποτελεί το ζενίθ της δράσης του. Μήπως η Μαρία Δαμανάκη και ο Βασίλης Πεντάρης θα πρέπει κάποτε να μιλήσουν και γι’ αυτή τη φάση της ζωής του;
Ο Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ
Ακολουθήστε το Entospolis στο Facebook
