Γράφει η Μαρία Δαδούτη,ψυχολόγος
Τι κάνει ένα παιδί για το οποίο ο κόσμος γύρω του μοιάζει με ένα μπερδεμένο παζλ; Όπου τα γράμματα χορεύουν στη σελίδα και τα μαθηματικά προβλήματα μοιάζουν με απρόσιτους γρίφους χωρίς λύση; Όπου η απογοήτευση και η αμηχανία συχνά βρίσκουν έξοδο μέσα από μια ξαφνική έκρηξη θυμού ή μια απότομη αντιδραστική κίνηση;
Για πολλά τέτοια παιδιά, η απάντηση δεν βρίσκεται πάντα μέσα σε ένα βιβλίο και η λύση δεν είναι σε τιμωρίες και φωνές. Μερικές φορές, βρίσκεται στο πράσινο χόρτο ενός γηπέδου ποδοσφαίρου. Μέσα στις γραμμές που χωρίζουν το γήπεδο, στη στρατηγική του παιχνιδιού και στην απλή συγκέντρωση του να κινείς μια μπάλα, κρύβεται ένα ισχυρό εργαλείο για μάθηση, θεραπεία και αυτοανάκαλυψη.
Από το Γήπεδο στον Εγκέφαλο: Η Νευροεπιστήμη πίσω από τη Μπάλα
Ο λόγος που το ποδόσφαιρο μπορεί να είναι τόσο αποτελεσματικό δεν είναι απλώς μια ωραία ιδέα—έχει βάση στη λειτουργία του εγκεφάλου. Η εντατική σωματική άσκηση, όπως το τρέξιμο στο γήπεδο, προωθεί την απελευθέρωση νευροχημικών ουσιών, τις ενδορφίνες, αλλιώς και ορμόνες της ευτυχίας, που λειτουργούν ως φυσικά φάρμακα. Πέρα από τις ενδορφίνες, η αερόβια δραστηριότητα ενισχύει την παραγωγή και την αποτελεσματικότητα της νορεπινεφρίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο της προσοχής και των συναισθημάτων. Σε παιδιά με ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας), υπάρχουν ενδείξεις για μειωμένα επίπεδα νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο. Η άσκηση λειτουργεί δηλαδή ως ένας φυσικός ρυθμιστής, βοηθώντας τον εγκέφαλο να λειτουργεί πιο ισορροπημένα. Για ένα παιδί που παλεύει με επιθετικές τάσεις, αυτή η βιολογική διαδικασία λειτουργεί ως ένας φυσικός “αναστολέας” της άμεσης αντίδρασης “πάλης ή φυγής”, δίνοντάς του τον πολύτιμο χρόνο να σκεφτεί πριν δράσει.
Επιπλέον, τα οφέλη δε σταματάνε εκεί. Οι εκτελεστικές λειτουργίες— μια ομάδα γνωστικών δεξιοτήτων που περιλαμβάνουν τον έλεγχο των παρορμήσεων, την μνήμη εργασίας και την ευελιξία του μυαλού— είναι συχνά μια πρόκληση για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας). Για το παιδί με ΔΕΠΥ, κάθε στιγμή στο γήπεδο ποδοσφαίρου είναι κάτι περισσότερο από σωματική άσκηση – είναι μια συνεχής και απαιτητική προπόνηση του εγκεφάλου. Η φαινομενικά απλή αρχή του “no hands” είναι ένα κλασικό παράδειγμα:
Φανταστείτε την πιο συνηθισμένη σκηνή: μια μπάλα έρχεται ψηλά προς το παιδί. Για τον περισσότερο κόσμο, αυτό είναι ένα απλό ερέθισμα. Για το παιδί με ΔΕΠΥ, είναι μια καταιγισμός γνωστικών διεργασιών που πρέπει να εκτελεστούν σε χρόνο ρεκόρ:
- Παρορμητικότητα vs. Καταστολή Απόκρισης:
Ο πρωτόγονος, αυθόρμητος παλμός είναι να πιάσει η να χτυπήσει τη μπάλα με το χέρι – είναι η πιο εύκολη και άμεση λύση. Πρέπει όμως, να καταστείλει αυτή την άμεση αντίδραση. Αυτή η “καταστολή απόκρισης” είναι μια από τις πιο κρίσιμες και δύσκολες εκτελεστικές λειτουργίες για παιδιά με ΔΕΠΥ.
- Μνήμη Εργασίας: Ταυτόχρονα, το παιδί πρέπει να φέρει στη μνήμη του τους κανόνες και τις εναλλακτικές λύσεις (“μπορώ να χρησιμοποιήσω το κεφάλι, το στήθος ή το γόνατο”)
- Γνωστική Ευελιξία:Αφού καταστείλει τον αρχικό παλμό και “συμβουλευτεί” τη μνήμη του, πρέπει να αλλάξει γρήγορα σχέδιο. Να μεταβεί νοερά από το “να πιάσω” στο “πώς να χρησιμοποιήσω σωστά άλλο μέρος του σώματος μου”. Αυτή η ικανότητα για γρήγορη νοητική εναλλαγή είναι η γνωστική ευελιξία.
- Λήψη Απόφασης και Εκτέλεση:Τέλος, πρέπει να επιλέξει τη βέλτιστη κίνηση και να την εκτελέσει με ακρίβεια, συντονίζοντας το σώμα του υπό πίεση.
Αυτό που φαίνεται ως περιορισμός (“δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω τα χέρια μου”) γίνεται στην πραγματικότητα η κινητήρια δύναμη της γνωστικής ανάπτυξης. Σκεφτείτε το σαν να χτίζετε έναν “εγκεφαλικό μυ”: κάθε φορά που το παιδί καταστέλλει τον παλμό να ακουμπήσει τη μπάλα, αυτός ο “μυς” του αυτοελέγχου γίνεται δυνατότερος. Ο “εγκεφαλικός μυς” που εξασκείται στο γήπεδο δεν μένει εκεί. Όταν το ίδιο παιδί βρίσκεται στην τάξη και αισθάνεται τον παλμό να φωνάξει μια απάντηση ή να σηκωθεί από την καρέκλα του, ο εγκέφαλός του πια είναι πιο προετοιμασμένος. Έχει “προπονηθεί” στην τέχνη της παύσης, της σκέψης και της στρατηγικής επιλογής. Το “no hands” στο γήπεδο γίνεται το “περίμενε τη σειρά σου” στην τάξη.
Από το Άτομο στην Ομάδα: Η Κοινωνική Συνάφεια
Πέρα από την ανατομία του εγκεφάλου, το ποδόσφαιρο ενισχύει άμεσα την κοινωνική συνάφεια. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις προθέσεις και τα αισθήματα των άλλων, μια ικανότητα που οι ψυχολόγοι ονομάζουν “Θεωρία του Νου“. Στο γήπεδο, το παιδί αναγκάζεται να “διαβάζει” τη γλώσσα σώματος των συμπαικτών του, να αντιλαμβάνεται οπτικές ενδείξεις και να προβλέπει τις κινήσεις των άλλων. Αυτή η συνεχής πρακτική κατανόησης και πρόβλεψης της συμπεριφοράς είναι μια πρακτική και διασκεδαστική μάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, χτίζοντας ενσυναίσθηση και επικοινωνιακές ικανότητες.
Μια Νέα Οπτική για Γονείς και Εκπαιδευτικούς
Αντιλαμβανόμενοι αυτή τη σύνδεση μεταξύ σωματικής δραστηριότητας και εγκεφαλικής ανάπτυξης, η άποψη για τις αθλητικές δραστηριότητες αλλάζει ριζικά. Σε μια εποχή γεμάτη προγράμματα και υποχρεώσεις, πολλοί γονείς βλέπουν τις αθλητικές δραστηριότητες των παιδιών τους κυρίως ως μια ευκαιρία για να αδειάσουν λίγη ενέργεια και—ειλικρινά—για να κερδίσουν λίγο πολύτιμο χρόνο για τους εαυτούς τους. Το βλέπουν ως “παιχνίδι” με την πιο απλή έννοια της λέξης: μια ψυχαγωγική διασκέδαση χωρίς βαθύτερη σημασία. Αυτή η άποψη, όμως, αστοχεί να αναγνωρίσει την τεράστια αξία που κρύβεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
Το ποδόσφαιρο δεν είναι απλώς ένα “παιχνίδι” που γεμίζει το κενό μεταξύ σχολείου και βραδινού. Είναι μια προέκταση της εκπαίδευσης και της ανατροφής. Είναι το εργαστήριο όπου εξασκούνται πρακτικά τα μαθήματα που δυσκολεύονται να αποκτηθούν αλλού: ο αυτοέλεγχος, η υπομονή, η ανάληψη ευθυνών, η αντιμετώπιση αποτυχίας και η συνεργασία. Ο χρόνος που περνάει το παιδί στο γήπεδο δεν είναι “κενός” από μάθηση· απλά η μάθηση “φοράει φανέλα και παπούτσια”.
Όταν ένας γονιός παρακολουθεί τον γιο ή την κόρη του να προσπαθεί να συγκρατήσει την απογοήτευση μετά από ένα χαμένο παιχνίδι, ή να βοηθήσει έναν συμπαίκτη του να σηκωθεί μετά από ένα σοκ, δεν βλέπει απλώς ένα αθλητικό γεγονός. Βλέπει την προπόνηση του χαρακτήρα του παιδιού του σε πραγματικό χρόνο. Αυτές οι στιγμές είναι εξίσου σημαντικές όσο ένα μάθημα μαθηματικών, γιατί αφορούν την κατανόηση του εαυτού και των άλλων—τις βασικότερες δεξιότητες για μια πλήρη και ισορροπημένη ενήλικη ζωή.
Η επόμενη φορά λοιπόν που θα παρακολουθείτε την προπόνηση, κοιτάξτε πέρα από το σκορ. Δείτε το παιδί σας να μαθαίνει να χάνει με αξιοπρέπεια, να επικοινωνεί με συνομηλίκους του και να σκέφτεται στρατηγικά. Αυτός ο “ελεύθερος χρόνος” δεν είναι ένα διάλειμμα από την ανατροφή. Στην πραγματικότητα, είναι ίσως μια από τις πιο κερδοφόρες επενδύσεις που μπορείτε να κάνετε για το μέλλον του.
Ακολουθήστε το Entospolis στο Facebook
