Τι (δεν) πιστεύουν οι Ελληνες

30

Γράφει η Μαρία Κατσουνάκη

«​​​​Αυτό που ζούμε σήμερα είναι η ανάγκη του απόλυτου και η περιφρόνηση του πραγματικού». Οι αντιφάσεις που υπερχειλίζουν στην ελληνική κοινωνία καταγράφηκαν πρόσφατα στην πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα της διαΝΕΟσις «Τι πιστεύουν οι Ελληνες το 2018». Συζητήθηκε και αναλύθηκε τόσο η ορατή όσο και η αόρατη πλευρά της έρευνας, αλλά το θέμα (και το θέαμα) τροφοδοτείται και εμπλουτίζεται καθημερινά. Για την «ασυναρτησία και εσωτερική σύγχυση», που αναδεικνύουν τα αποτελέσματα, μίλησε και ο Στέλιος Ράμφος στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Η «περιφρόνηση του πραγματικού» στηρίζεται εν μέρει και σε αυτό που δεν ομολογείται. Στις απαντήσεις που, ενδεχομένως, να μη στηρίζονται στις πραγματικές σκέψεις.

Πώς ερμηνεύεται, για παράδειγμα, το γεγονός ότι το 68% αξιολογεί τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση ως θετική, αλλά έξι στους δέκα Ελληνες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι από τη συμμετοχή της Ελλάδος στην Ε.Ε. περισσότερο ωφελημένη βγήκε η Ε.Ε.; Ή ότι έξι στους δέκα Ελληνες συμφωνούν ότι «τα μνημόνια ήταν αναγκαίο κακό λόγω της δυσμενούς κατάστασης της χώρας» αλλά επτά στους δέκα πιστεύουν ότι «τα μνημόνια ήταν εφεύρημα των Ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας»; Ή ότι το 28,7% πιστεύει ότι τα ίχνη που αφήνουν τα αεροπλάνα είναι αέρια ψεκασμού;

Τα στερεότυπα, άραγε, υπερτερούν ή η άρνηση του κόπου να ανοίξει η σκέψη δεν οφείλεται μόνο σε αγκυλώσεις ή συντηρητική στροφή της κοινωνίας; Παράλληλα δε, για να επιστρέψουμε στις «αντιφάσεις», τα χρόνια της κρίσης βοήθησαν και στη συνειδητοποίηση των δικών μας αδυναμιών. Δεν είναι μόνο οι «ξένοι» που ευθύνονται· τρεις στους τέσσερις Ελληνες δηλώνουν ότι η μεγάλη διάρκεια της κρίσης οφείλεται κυρίως σε «δικές μας αδυναμίες», οι οποίες, βέβαια, εντοπίζονται στην «ανεπάρκεια και στη διαφθορά των ελληνικών κυβερνήσεων». Η προσωπική ευθύνη ή δεν ανιχνεύεται ή δεν ήταν στις προθέσεις της έρευνας να ανιχνευθεί.

Στην «ανάγκη του απόλυτου και περιφρόνηση του πραγματικού» συμβάλλει κάτι ακόμη: η διάλυση της πραγματικότητας σε αναρίθμητα παράλληλα σύμπαντα. Δεν είναι μόνο ο κοινωνικός διχασμός, η εικονική ή επιλεκτική πραγματικότητα των social media, οι ψευδείς ειδήσεις που αναπαράγονται και εγκαθίστανται ως αληθείς, ο μικρόκοσμος που λειτουργεί προστατευτικά ως κουκούλι στο «εγώ» του καθενός. Τα παράλληλα σύμπαντα, που δεν συμπίπτουν, ανθούν με την αναδίπλωση, την αδυναμία να ερμηνεύσουμε τον κόσμο που αλλάζει με ταχύτητες τις οποίες δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε. Απαιτεί εργαλεία που ακόμη δεν έχουν προσδιοριστεί, ώστε να βοηθήσουν στην κατανόηση, προσέγγιση και συγκόλληση των κοινωνικών αρμών. Δεκάδες μικροσύμπαντα σε ελεύθερη τροχιά. Εκατοντάδες μικροοικισμοί κατοικημένοι από αδυναμίες, ανασφάλειες, ελλείμματα και, κυρίως, βεβαιότητες. Ο καθένας υπερασπίζεται αυτό που γνωρίζει χωρίς να εκχωρεί τον ελάχιστο χώρο στην αμφιβολία. Οχυρώνεται στην αποδοχή των «δικών του ανθρώπων», δεν ακούει εκείνο με το οποίο διαφωνεί, μετατρέπει σε εχθρό και στόχο την αντίθετη άποψη. Προτιμά την ανακύκλωση του ίδιου υλικού από το διαφορετικό, που μπορεί να τον οδηγήσει σε άβολες εκδοχές της πραγματικότητας.

Ολο και λιγότερα αντέχουμε. Υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση έχουν τρωθεί, ο συντηρητικός τυφλοσούρτης δίνει μια ψευδαίσθηση σταθερότητας. Την αυταπάτη ότι υπάρχουν σταθερές, θεσμοί όπως η οικογένεια ή η Εκκλησία, που προστατεύουν από πάσης φύσεως «ψεκασμούς». Εκλογικεύεται το παράλογο; Ναι, καθώς φαίνεται· κάθε αντίδραση στο ανοικτό και καθόλου οικείο συσπειρώνει, δημιουργεί μέτωπα συμπαγή και αρραγή.

Το ψέμα, συνειδητό ή ασυνείδητο, δεν καταγράφεται μόνο σε έρευνες και δημοσκοπήσεις, δίνοντας ανακόλουθα αποτελέσματα. Δηλώνει και συναισθηματική (δια)ταραχή. Τα «πιστεύω» τα οποία, τη στιγμή που εκστομίζονται, μπορεί και να εξανεμίζονται ή να μετατρέπονται σε «δεν πιστεύω». Οι ίδιοι άνθρωποι, άραγε, σε μερικούς μήνες θα υποστηρίζουν τις ίδιες απαντήσεις ή τις ακριβώς αντίθετες, με την ίδια βεβαιότητα; Το «πιστεύω» και το «δεν πιστεύω» μοιάζουν τόσο στην απολυτότητά τους ώστε συχνά το ένα παίρνει τη θέση του άλλου.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ακολουθήστε το Entospolis στο Facebook